1. Giới thiệu về củ ngưu bàng
Tên khoa học của củ ngưu bàng (hắc phong tử) là Arctium lappa. Đây là một loài thực vật thuộc họ cúc, có nguồn gốc từ châu Âu và Bắc Á, sau đó đã thích nghi được trồng ở Bắc Mỹ. Ở Việt Nam, cây này thường được tìm thấy ở Sapa, Lào Cai và Lai Châu.
Cây ngưu bàng thường mọc hoang, có lá to rộng hình bầu dục. Mặt dưới của lá nhạt hơn so với mặt trên và được bao phủ bởi lông trắng mịn. Hoa của ngưu bàng lớn, có màu tím nhạt, rễ của cây này dài và cứng.
Các bộ phận khác nhau của ngưu bàng chứa nhiều chất đắng khác nhau, bao gồm arctiin, lap pao A và B. Rễ của ngưu bàng chứa chủ yếu inulin, tanin, acid stearic và nhiều chất khác. Tất cả ba bộ phận này đều được sử dụng làm thuốc chữa trị nhiều loại bệnh theo y học cổ truyền.
2. Công dụng của củ ngưu bàng trong đời sống
Hắc phong tử chứa đa dạng các thành phần hóa học giúp cơ thể chống lại các bệnh tật. Cụ thể lợi ích của hắc phong tử bao gồm:
2.1. Chống ung thư
Arctigenin – một thành phần quý hiếm trong củ hắc phong tử, là một chất chống ung thư có khả năng mạnh mẽ ngăn chặn sự phát triển của các tế bào ung thư và thúc đẩy quá trình apoptosis – tức quá trình tự động giúp tế bào ung thư tự tiêu diệt bản thân. Bên cạnh đó, hắc phong tử còn có tác dụng tăng cường độ nhạy cảm với các hóa chất trong tế bào ung thư, từ đó giảm độ bền của chúng.
2.2. Cải thiện tiểu đường
Arctiin, một chất có trong rễ của cây ngưu bàng, được biết đến là một giải pháp hiệu quả trong việc điều trị bệnh tiểu đường. Chất này giúp giảm lượng đường trong máu, làm giảm mức HbA1C, triglyceride và cholesterol lipoprotein tỷ trọng thấp. Tăng cường khả năng hấp thu glucose, nâng cao mức độ tiết insulin và leptin. Ngoài ra, hắc phong tử còn chứa inulin và sitosterol – beta – D – glucopyranoside, những chất này cũng có khả năng giúp điều chỉnh mức đường huyết tích cực cho người bị tiểu đường.
2.3. Giảm cholesterol
Củ ngưu bàng có thể giúp giảm cholesterol trong cơ thể bằng cách giảm hấp thu cholesterol từ thực phẩm vào máu củ chứa nhiều chất xơ hòa tan và không hòa tan, giúp tăng cường quá trình tiêu hóa và giảm hấp thu cholesterol trong ruột, có khả năng giảm lượng cholesterol tổng và LDP trong máu.
2.4. Ngăn ngừa lão hóa
Kết quả nghiên cứu thực hiện vào năm 2010 đã chỉ ra rễ hắc phong tử chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa mạnh mẽ, bao gồm quercetin, luteolin và acid phenolic. Với các thành phần đặc biệt này, hắc phong tử có khả năng bảo vệ cơ thể tránh khỏi tổn thương do gốc tự do và ngăn ngừa quá trình lão hóa hiệu quả.
2.5. Giảm đau
Hắc phong tử, một thảo dược được y học cổ truyền áp dụng, có tác dụng giảm đau và giảm viêm. Các nghiên cứu cho thấy rằng các hợp chất trong củ có thể giảm đau bằng cách ức chế sự phát triển của các chất gây đau và giảm viêm bằng cách giảm tổng hợp của các chất gây viêm. Ngoài ra, củ còn được sử dụng để giảm các triệu chứng liên quan đến bệnh đau thần kinh, đau khớp và đau lưng.
2.6. Cải thiện chức năng gan
Có một số nghiên cứu cho rằng củ hắc phong tử có thể giúp cải thiện chức năng gan. Các chất hoạt động chính trong củ này như saponin và flavonoid, được cho là có tính chất bảo vệ gan và có khả năng giảm các dấu hiệu viêm gan. Một nghiên cứu được tiến hành trên chuột đã cho thấy rằng hắc phong tử có thể giảm tổn thương gan do chất độc và giảm viêm gan. Một nghiên cứu khác trên người cho thấy rằng việc sử dụng các chiết xuất từ củ hắc phong tử có thể cải thiện chức năng gan ở những người bị viêm gan B.
2.7. Chữa bệnh Alzheimer
Một nghiên cứu trên chuột đã chỉ ra rằng saponin, một chất có trong củ hắc phong tử có khả năng ngăn chặn sự hình thành của mảng beta – amyloid, một loại protein có liên quan đến bệnh Alzheimer. Một nghiên cứu khác trên người cho thấy rằng sử dụng hắc phong tử có thể giúp cải thiện trí nhớ ở những người lớn tuổi.
2.8. Cải thiện đường ruột
Các chất xơ trong củ hắc phong tử giúp tăng cường chuyển hóa thực phẩm và hấp thụ chất dinh dưỡng trong đường ruột, đồng thời cải thiện độ ẩm và sự di chuyển của phân. Ngoài ra, củ cũng chứa nhiều chất chống oxy hóa và chất chống viêm, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tật liên quan đến đường ruột như ung thư đại trực tràng, viêm đại tràng, bệnh viêm loét dạ dày tá tràng và bệnh Crohn.
3. Các bài thuốc chữa bệnh từ củ ngưu bàng
Hắc phong tử là một loại thảo dược được sử dụng trong y học cổ truyền để chữa trị nhiều bệnh, từ đau đầu cho đến các vấn đề về tiêu hóa. Dưới đây là một số bài thuốc chữa bệnh từ củ hắc phong tử:
3.1. Bài thuốc giải độc gan
Hắc phong tử, cam thảo, hoàng kỳ, đương quy, bạch thược, hoàng liên, trần bì, nhân sâm, đan sâm. Ngâm củ hắc phong tử với nước muối sạch khoảng 1 – 2 tiếng để loại bỏ chất độc, sau đó hãm chung với các thảo dược khác trong nước sôi trong 30 phút. Để tăng cường chức năng gan và giúp thanh lọc cơ thể, nên uống hỗn hợp hàng ngày.
3.2. Bài thuốc trị đau đầu
Hắc phong tử, bạch thược, xuyên khung, tỏa dương, ngô đồng. Hãm các thành phần này với nước sôi trong khoảng 20 phút. Uống nóng khi còn ấm để giảm đau đầu.
3.3. Bài thuốc trị táo bón
Hắc phong tử, cam thảo, hoàng kỳ, hoàng liên, trần bì, nhân sâm. Hãm các thảo dược này với nước sôi khoảng 30 phút, uống hàng ngày cho đến khi hết triệu chứng táo bón.
3.4. Bài thuốc giảm đau dạ dày
Hắc phong tử, đại táo, hoàng liên, cam thảo, cát căn. Đem các nguyên liệu thuốc này sắc trong nước sôi khoảng 30 phút. sau đó, uống hàng ngày để giúp giảm đau dạ dày và các vấn đề liên quan đến tiêu hóa.
3.5. Bài thuốc chữa ho
Hắc phong tử, nhân sâm, tía tô, hoàng cầm. Hãm các thành phần này với nước sôi trong khoảng 20 phút. Nên uống nóng khi hỗn hợp còn ấm để giúp giảm ho và làm dịu họng hiệu quả.
4. Nên sử dụng củ ngưu bàng tươi hay khô?
Ngưu bàng tươi và khô có các tính chất khác nhau và có thể được sử dụng cho các mục đích khác nhau. Ở dạng khô, củ được sử dụng như một thành phần trong các thực phẩm chức năng và bổ sung dinh dưỡng. Củ cũng có thể được sử dụng trong các công thức dược phẩm để điều trị các vấn đề sức khỏe như tiểu đường và bệnh gan. Ngưu bàng khô thường được sử dụng để tăng cường chức năng thận và tăng cường sức khỏe tổng thể.
Còn ngưu bàng tươi có thể được sử dụng như một thực phẩm dinh dưỡng, chứa nhiều chất dinh dưỡng như vitamin C, kali và chất xơ. Củ cũng có thể được sử dụng như một thành phần trong các món ăn như nấu canh hay xào. Ngoài ra, củ còn mang đến những lợi ích không nhỏ cho sức khỏe tim mạch và tiêu hóa.
Tóm lại, cả hai loại ngưu bàng đều có giá trị dinh dưỡng và có thể được sử dụng cho các mục đích khác nhau. Muốn tăng cường chức năng thận và sức khỏe tổng thể, ngưu bàng khô có thể là lựa chọn tốt. Còn nếu muốn tận hưởng các lợi ích dinh dưỡng của ngưu bàng tươi và sử dụng nó trong ẩm thực, ngưu bàng tươi có thể là lựa chọn tốt hơn.
5. Hướng dẫn bảo quản củ ngưu bàng tươi đúng cách
Đây là một loại củ được ưa chuộng trong nhiều món ăn. Vì vậy để bảo quản loại củ này ở dạng tươi đúng cách, bạn có thể làm theo các bước sau:
– Tách lá và củ: Nếu bạn mua củ còn có lá, hãy cắt tách lá ra khỏi củ. Lá có thể giữ ẩm và gây ra sự mục nát nhanh chóng cho củ.
– Vệ sinh: Rửa sạch củ dưới nước lạnh để nhanh chóng giúp loại bỏ đi bụi bẩn. Và đồng thời các tạp chất gây hại cho cơ thể.
– Làm khô: Dùng khăn giấy hoặc khăn mềm lau khô củ, đặt trong ngăn mát tủ lạnh. Sau đó đặt củ vào trong ngăn mát của tủ lạnh với thời gian tối đa khoảng 7 – 10 ngày.
Lưu ý: Củ nên được bảo quản ở nhiệt độ thấp để tránh sự sinh trưởng của vi khuẩn và đảm bảo củ luôn tươi ngon. Ngoài ra, không nên bảo quản củ cùng với các loại rau củ khác trong cùng một túi. Vì nó có thể gây ra sự ẩm ướt và gây hại cho cả hại loại rau củ.
6. Lưu ý khi sử dụng củ ngưu bàng
Hắc phong tử là một loại củ rất tốt cho sức khỏe nhưng cũng cần phải sử dụng đúng cách để đảm bảo an toàn thực phẩm. Khi sử dụng củ hắc phong tử cần nắm rõ:
– Trước khi sử dụng bạn nên rửa sạch củ bằng nước sạch để loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn và hóa chất nếu có.
– Sau khi rửa sạch nên lột vỏ củ trước khi sử dụng. Vỏ củ có thể làm hại đến sức khỏe nếu bạn ăn chúng.
– Củ có thể được chế biến thành nhiều món ăn khác nhau như sào, hầm, nấu canh hay ăn sống. Bạn nên chọn phương pháp chế biến phù hợp với khẩu vị và cách sử dụng.
– Ăn quá nhiều củ hắc phong tử có thể gây khó tiêu, đầy hơi, khó chịu.
– Như mọi thực phẩm khác, có người có thể bị dị ứng với củ này. Nếu thấy có biểu hiện dị ứng sau khi sử dụng củ hãy ngưng sử dụng và tìm đến cơ sở y tế gần nhất.
Tóm lại, củ ngưu bàng chứa nhiều chất dinh dưỡng cần thiết cho sức khỏe. Và đây là một loại củ quen thuộc trong ẩm thực Việt Nam. Hiện nay, củ được sử dụng rộng rãi để chế biến thành các món ăn hấp dẫn hay làm nguyên liệu cho các món ăn khác. Với những lợi ích tuyệt vời, không có lý do gì để bạn không bổ sung loại củ này vào chế độ ăn uống của mình.
